U vezi sa povraćajem imovine u Crnoj Gori, Evropska Komisija je u svom analitičkom izveštaju za 2010. godinu navela sledeće: “However, there are no precise statistics on nationalisation of property by the Communist regime. The government established special committees to deal with denationalisation in 2004, but the process has been slow. Out of 10,738 demands for restitution, only 2,791 (i.e. 26%) have been examined. 1,205 applications were found eligible for restitution, but property has been returned in only 142 cases so far (i.e. 5% of all cases eligible). There are cases where property subject to restitution was in the meantime privatised. Particular efforts are needed to solve such cases.” [pag. 30]
Evropski sud za ljudska prava
Evropski sud za ljudska prava presudom od 9. decembra 2008. u vezi sa žalbom jednog rumunskog državljanina, ustanovio je da njegov zahtjev za povraćaj imovine koju je komunistički režim nacionalizovao treba razmatrati primijenjujući rumunski zakon o povraćaju imovine koji je bio na snazi u trenutku predaje zahtjeva za povraćaj, a ne po rumunskom zakonu o povraćaju imovine koji je naknadno usvojen.
Budući da je Crna Gora izrazila želju da postane članica Evropske unije, iz toga slijedi da crnogorska vlast mora primijeniti taj isti kriterijum u vezi sa zahtjevom za povraćaj imovine porodice Zuber koji je predat još 2004. godine. Zakon koji treba primijeniti pri razmatranju zahtjeva za povraćaj imovine porodice Zuber jeste zakon iz 2004. godine; izvršena su brojna vještačenja po načelima tog zakona, da bi sve bilo poništeno stupanjem na snagu novog zakona.
Crno Gorski Ustavni Sud
Poslije cetiri godine cekanja na odgovor, u Mart 2012 Ustavni Sud se izjasnio odbijajuci zalbu koju je podnijela advokat Novakovic protiv nedostaci i nepravilnosti novog zakona o restituciji u Crnoj Gori.
Porodica Zuber podnijela je regularnu molbu za povraćaj sve imovine koju je posjedovala čim je izašao zakon o denacionalizaciji 2004. posle 40 godina čekanja.
Ispunila je potanko sve uslove i zahtjeve koje predviđa zakon po pitanju ocjena i tehničkih procjena nekretnina, a koje su zadale komisije crnogorske vlade za povraćaj imovine. Međutim sve je to bilo uzalud.
Po prvoj verziji zakona iz 2004. komisija za povraćaj u gradu Kotoru ustanovila je odštetu od 8 miliona evra za imovinu u Kotoru. Ali odšteta nikada nije realizovana iako zakon kaže da je tu odluku trebalo sprovesti u roku od 60 dana.
U međuvremenu je 2007. izašao retroaktivno novi zakon o povraćaju imovine koji uvodeći nove paramentre nalaže nova vještaćenja poništavajući tako sav rad i prethodne presude i procjene.
Kao rezultat novo vještačenje imovine u Kotoru svelo se na 2 miliona evra. Takva odšteta osim što je potpuno van tržišna (npr. Vila Kamelija od bjelog kamena sa Hvara procijenjena na 52 evra po m², tu gde je danas iznikao najekskluzivniji tržni centar u Kotoru) nije nikada ni izvršena tj. nije isplaćena.
Trenutno su svi naši procesi blokirani na razne načine:
- rad komisija prvog stepena je obustavljen
- tamo gde je pokrenut istražni postupak i gde su napravljena veštačenja, javni tužilac ih odbacuje
- unutrašnja komisija drugog stepena pri Ministarstvu finansija odbija odluku komisije prvog stepena.
Ne može se ni vratiti na početak jer je rad obustavljen i vraćamo se na tačku br. 1.
Suprotno onome što izjavljuje Ministarstvo Finansija dobar ishod povraćaja imovine ne zavisi od rada komisija, nego od odluka koje donosi samo Ministarstvo. Komisije za povraćaj imovine, kako one prvog stepena tako i one drugog stepena, potpuno su „komandovane uputstvima s visine“.
Crnogorski zakon o povraćaju i nadoknadi, težak lavirint bez rješenja i izlaza, izgleda da je u suštini politička operacija ispunjavanja zahteva Evropske komisije, budući da je povraćaj imovine obaveza koju je Crna Gora preuzela u pregovorima za ulazak u Evropsku Uniju.
Zaista zakon se ne sprovodi, osim sporadično, vremenski rokovi istražnog postupka su u svakom slučaju veoma spori, parametri procjenjivanja imovine su daleko ispod tržišnih vrijednosti, presude teže ka neizvršavanju i onda kada i budu izvršene likvidirana suma odgovara 35% od ustanovljene sume zbog nametnutih instrumenata za isplatu (crnogorske državne obveznice). U pogledu svojih namera zakon o povraćaju imovine i sistem primene su pravi fijasko, jedna nikako slučajna realnost.
Od svih zahtjeva za povraćaj i/ili nadoknadu imovine samo je dio jedna odšteta završena i tiče se zemljišta u Petrovcu koje je lično vlasništvo Anastasije Gregović.
Dakle, u vezi sa jedinim slučajem delimično nadoknade dodjeljene naslijednicima porodice Zuber Gregović može se zaključiti da se nadoknada ustanovljena presudom o odšteti prilično razlikuje od isplaćene sume, bilo da se radi o isplati državnim obveznicama (gubi se 65%), bilo o isplati kroz petnaestogodišnje rate, od kojih je samo 5 od 15 isplaćeno (gubi se 67%). Naime, Vlada je prekinula s isplatom rata.
Izuzeci: u postupku povraćaja koji je crnogorska vlada pokrenula ipak postoje značajni izuzeci, koji se međutim ne odnose na porodicu Zuber Gregović (vidi dokumenta u dnu strane).
Nedavno je crnogorska država donela odluku o integralnom povraćaju jednog nacionalizovanog dobra u Nikšiću.
Isto tako vraćena je imovina u Igalu jednom američkom državljaninu.
Poželimo da se to desi sa svom nacionalizovanom imovinom i da izuzetak postane pravilo.
Preduzeća: novi zakon o povraćaju i nadoknadi imovine ne uzima u obzir nacionalizovana preduzeća pa tako nema ni pravnih instrumenata kako bi se tretirala šteta koja je napravljena pomorskom preduzeću Zetska Plovidba i Srpsko Albanska Banka.
Mart 2012: Zvanični nalaz veštaćenja svih preduzeća Lala Zubera, realizovan od G.dina Zoran Todorović, sudski vještak za ekonomske-finanse struke, i odobren crnogorskog Ministarstva Finansije.
Neka Dokumenta:
Evropska Komisija: analitičkom izveštaju za 2010.
Evropski sud za ljudska prava: presudom od 9. decembra 2008.
Ministarstvo Finansija: Zvanični nalaz veštaćenja svih preduzeća Lala Zubera (2012)
Nikšić: presuda (2007) / žalba (2009) / konačna odluka o povraćaju (2009)
Igalo: odluka o povraćaju (2010)